Viết bài Nghị luận về một bài thơ, đoạn thơ – Môn Ngữ Văn lớp 12
Nghị luận về thơ (cả tác phẩm và đoạn thơ) là quá trình thể hiện bằng cách sử dụng các kỹ thuật làm văn để làm sáng tỏ ý nghĩa, phong cách nghệ thuật của thơ.
Câu hỏi 1
Lời giải chi tiết:
Đề 1: Phân tích bài thơ Cảnh khuya của Hồ Chí Minh.
Đề 2: Phân tích phần đoạn thơ được trích từ tác phẩm Việt Bắc của nhà thơ Tố Hữu.
Tìm hiểu đề
Lập dàn ý
Đề 1
- Hoàn cảnh ra đời bài thơ: trong những năm tháng đầu của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp (1946-1954). Cuối năm 1947, quân Pháp ồ ạt tấn công lên Việt Bắc, hòng tiêu diệt lực lượng chủ yếu và cơ quan đầu não lãnh đạo cuộc kháng chiến. Chiến dịch Việt Bắc của quân và dân ta đã làm thất bại ý đồ của địch và tiêu diệt nhiều lực lượng của chúng. Bài thơ Cảnh khuya đã được Hồ Chí Minh viết trong những đêm sống tại núi rừng Việt Bắc để lãnh đạo chiến dịch.
- Phân tích tư tưởng và nghệ thuật của bài thơ trong hoàn cảnh lớn và hoàn cảnh nhỏ của bài thơ để thấy hết giá trị.
Mở bài: Giới thiệu khái quát hoàn cảnh ra đời của bài thơ.
Thân bài:
- Vẻ đẹp huyền ảo, lung linh của núi rừng đêm trăng (trăng, hoa, cây cổ thụ, tiếng suối).
- Nhân vật trữ tình mải mê lo việc nước đến tận khuya, tình cờ bắt gặp tiếng suối dưới trăng (khác các ẩn sĩ tìm đến thiên nhiên để lánh đời, dưỡng tính).
- Bài thơ hiện đại ở chỗ con người nổi bật giữa bức tranh thiên nhiên, cổ điển ở bút pháp chấm phá, tả cảnh ngụ tình.
Kết bài: Khẳng định vẻ đẹp hài hòa giữa tâm hồn nghệ sĩ và ý chí chiến sĩ trong bài thơ.
Đề 2
- Khí thế cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp dũng mãnh, hào hùng (thể hiện qua lực lượng tham gia, những con đường và thời điểm tổng tiến công sôi nổi,…)
Mở bài: Giới thiệu đoạn thơ (xuất xứ, trích dẫn nguyên văn đoạn thơ).
Thân bài:
- Khí thế dũng mãnh của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp ở Việt Bắc: 8 câu đầu.
- Khí thế chiến thắng của các chiến trường khác: 4 câu sau.
- Nghệ thuật sử dụng hình ảnh, ngôn ngữ tài tình của tác giả trong đoạn thơ.
Kết bài: Đoạn thơ thể hiện thành công cảm hứng ngợi ca cuộc kháng chiến chống Pháp của nhân dân ta.
Câu hỏi 1 (trang 85 Sách Giáo Khoa Ngữ văn lớp 12)
1. Hiểu rõ yêu cầu của đề và lập kế hoạch tổ chức ý
Câu hỏi 2
Lời giải chi tiết:
Câu hỏi 2 (trang 86 Sách Giáo Khoa Ngữ văn lớp 12 tập 1)
Từ các đề bài và kết quả thảo luận, anh (chị) hãy mô tả đối tượng và nội dung của bài nghị luận về một bài thơ, một đoạn thơ.
- Bài nghị luận đề cập đến nhiều loại đối tượng (bài thơ/đoạn thơ/hình tượng thơ…).
- Nội dung bài nghị luận bao gồm: giới thiệu tổng quan về bài thơ/đoạn thơ, phân tích về giá trị nội dung và nghệ thuật của bài thơ/đoạn thơ, đưa ra đánh giá tổng quát về bài thơ/đoạn thơ.
Bài tập
Câu hỏi (trang 86 Sách Giáo Khoa Ngữ văn lớp 12 tập 1)
Phân tích đoạn thơ dưới đây từ bài Tràng giang của nhà thơ Huy Cận:
Đám mây dày đặc bao phủ núi bạc
Chim vút bay cánh nhỏ lướt bóng dưới ánh chiều tà
Nơi lòng quê rì rào như tiếng nước róc rách
Dù không có khói hoàng hôn nhưng lòng vẫn nhớ nhà
Lời giải chi tiết:
- Mở đầu: Giới thiệu tổng quan
Tràng giang xuất hiện trong tập thơ Lửa thiêng (1940) được coi là một trong những tác phẩm xuất sắc, tiêu biểu nhất của Huy Cận. Bài thơ này được viết vào một buổi chiều thu năm 1939, khi nhà thơ đứng bên bờ sông Hồng ở bến Chèm (Hà Nội), ngắm nhìn cảnh sắc của dòng sông mênh mông, biểu hiện sự tinh túy, hình ảnh vĩnh viễn của thiên nhiên. Đó chính là thế giới bên trong, tinh thần của vật thể trong một không gian rộng lớn và xa xôi. Cấu trúc thơ không chỉ là phản ánh cảnh vật mà còn là tiếng thở của tâm hồn.
- Phần chính
Hỏi 1:
Sử dụng biện pháp ẩn dụ để biến đổi cảm xúc: tác giả không mô tả về “núi cao’, “mây bạc’, mà thay vào đó là “mây cao’, “núi bạc’. Điều này tạo ra sự đảo lộn trong cảm xúc, khiến người đọc cảm thấy bất ngờ…
Từ “đùn’ tạo ra ấn tượng mạnh mẽ.
Hỏi 2: Cánh chim chiều mang theo ánh nắng chiều về phía dòng sông. Hình ảnh cánh chim chiều gợi lên nỗi nhớ nhà và cảm giác cô đơn của người lữ khách (so sánh).
Hỏi 3: Hồi tưởng về quê hương hiện lên theo những con sóng nước.
Hỏi 4: Được lấy cảm hứng từ câu thơ của Thôi Hiệu trong thời kỳ Đường: ‘Quê hương ở đâu mà thấy? Dọc dọc sông bờ, sóng sóng khói thăm thẳm buồn ai’ – Tản Đà dịch thơ. Tứ thơ mang tính sáng tạo mới mẻ, kết hợp giữa truyền thống và hiện đại.
=> Đoạn thơ thể hiện nỗi cô đơn, buồn bã của “tôi” trữ tình. Tình cảm về quê hương cũng là biểu hiện của tình yêu nước sâu sắc của nhà thơ.
Đặc điểm nghệ thuật: Sự pha trộn giữa phong cách cổ điển của thơ Đường và sự lãng mạn của thơ mới.
- Kết luận
Tâm hồn của nhà thơ sâu lắng và tinh tế. Cảnh vật và tâm trạng của tác giả, mặc dù buồn bã và cô đơn, vẫn mang lại sự đẹp đẽ, thể hiện sự tài năng và sự nhạy cảm trong việc cảm nhận thế giới tự nhiên và cuộc sống con người.
